07 Ağustos 2018 Salı
News
Kosova’da engelliler maalesef arka planda bırakılıyor. Ancak gerekli şartlar yaratıldığında ülkedeki engellilerin fotoğraf sergisi açabildiğini, şiir kitabı yayınlayabildiğinin altını çizmek isterim. Littile People of Kosovo-Kosova’nın Küçük İnsanları Derneği Başkanı Hilmijeta Apuk ki kendisi de engelli bir kadındır, yapmış olduğu çalışmalar ile Birleşmiş Milletler 2013 İnsan Hakları Ödülüne layık görülmüştür.
Kosova’da engelli sayısı kesin olarak bilinmemekle birlikte Hendikos Derneği’ne göre bu sayı 250 bin. Çoğu kaynakta ise bu rakam 150 bin. Kosova’da engellilerin kesin sayısının belirlenmesi için bir altyapı henüz oluşturulmadı. Birleşmiş Milletler verileri her ülkede nüfusun yüzde 15’inin engelli olduğuna işaret ediyor.
Kosova’da görme engelliler için İpek’te bir okul, işitme engelliler için Prizren’de bir okul ve zihinsel engelliler için de Priştine, Mitroviça ile Prizren olmak üzere toplamda üç okul bulunmaktadır. Verilere göre ülkede engellilerin yüzde 89 eğitim hakkından mahrum kalıyor.
Kosova’da 23 tane engelliler derneği bulunuyor. Ancak ülkedeki engelliler uzun zamandan beri ulaşım, eğitim, iş ve iletişim imkanlarının kurumlar tarafından sağlanmadığından şikayetçi.
Kosova’da engelliler yasası 2008 yılında yürürlüğe girdi.
Kosova’daki engelliler, zor koşullar içinde ve ayrımcılıkla mücadele ettiklerini savunuyorlar. Ulaşım ile iletişim araçlarına ulaşım sorunu, iş yerlerinde yapılan ayrımcılık Kosova’daki engellilerin gün içerisinde uğraşmak zorunda kaldığı sorunlardan sadece birkaçını oluşturuyor.
Engellilerin günlük hayatta yer alamamaları kendilerini toplumda diğer bireylerle eşit hissetmemelerine neden oluyor.
Kosova’da 1-18 yaş arasında engelli çocuğu bulunan 2 bin 985 aile devletten ayda sadece 100 Euro destek alıyor. Ülkede engelliler için en büyük sorunlardan biri iş imkanlarının kısıtlı olması. Kosova’da 18-65 yaş arası sadece 17 bin engelli vatandaş “engelliler için emekli maaş” alma hakkına sahip. Engelliler için öngörülen emekli maaşı ise sadece 60 Euro. Bu da günlük 2 Euro’ya denk geliyor.
Kosova’da 2013 yılında yapılan sayımlara göre ülkede 9 bin 935 işitme engeli olan kişi bulunuyor. Bunların 4 bin 683 kadın ve 5 bin 252’si erkek. Kosova’daki işitme engelliler bir iletişim aracı olan Televizyon’u sadece Kosova televizyonunda meclis oturumları ve ana haber bülteni yayınlanırken izleyebilmekteler. Çünkü Kosova’daki üç ulusal kanaldan sadece Kosova Televizyonu’nda işitme engelliler için işaret dili kullanılmaktadır. Meclis oturumlarında işitme engelliler için tercüme 2013 yılında meclise sunulan öneri ile kabul edildi. Ana haber bültenlerindeki tercüme ise 2005 yılında başladı.
Kosova insan hakları yasasına göre işitme engelliler için işaret dilinin hayatın her alanında resmi olarak kullanılmasını öngörüyor.
Kosova’da işaret dili resmiyet kazanmış ve işaret dili hizmetinin her alanda sunulması için ulusal plan hazırlanmıştır. Ancak bu uygulanmamaktadır.
Görme Engelliler Yasası’nın 11. Maddesi, görme engelli kişiler için kamu alanlarında kabartma yazısı ve Braille yazısı ile ses sistemi ile bilgilendirmeyi öngörüyor.
Ancak bu madde de uygulanmıyor.
2009-2011 Kosova Cumhuriyeti Engelliler için Ulusal Hareket Planı, engellilerin yaşamlarını kolaylaştırmayı ve Avrupa Entegrasyon yolunda koşullardan biri olan Engelli ve İnsan Haklarına ilişkin sözleşmelere uyma koşulunu amaçlıyor.
2009-2011 Kosova Cumhuriyeti Engelliler için Ulusal Hareket Planı 20 Mart 2008 tarihinde Hükümet tarafından kabul edildi.
Kosova, özellikle Engelli Hakları Sözleşmesi olmak üzere insan hakları ile ilgili tüm uluslar arası belgelere uymaya kararlıdır. Ancak Kosova bu sözleşmelere yasal olarak imza atamamaktadır.
2009-2011 Kosova Cumhuriyeti Engelliler için Ulusal Hareket Planı, Engelli Hakları Sözleşmesi baz alınarak hazırlanmış olsa da BM Engelli Hakları Sözleşmesi’nin 21’inci maddesindeki Düşünce ve İfade Özgürlüğü ile Bilgiye Erişim bölümünde yer alan
a. Kamuya sunulması amaçlanan bilginin engellilerin erişebileceği biçimlerde ve farklı engelli gruplarına uygun teknolojilerle güncel olarak ve ek bir bedel alınmaksızın sunulması;
b. Engellilerin resmi temaslarda işaret dillerini, Braille alfabesini, beden dilini ve tercih ettikleri diğer tüm erişilebilir iletişim araç ve biçimlerini kullanmalarının kolaylaştırılması;
c. Kamuya açık hizmet sunan özel kuruluşların internet dahil olmak üzere, engellilerin erişilebileceği ve kullanılabileceği biçimde bilgi ve hizmet sunmalarının teşvik edilmesi;
d. İnternet aracılığıyla bilgi sunanlar dahil olmak üzere kitle iletişim hizmeti sunan kurumların hizmetlerini engellilerin erişebileceği şekillerde sunmalarının teşvik edilmesi;
fıkralarına atıfta bulunacak bir bölüme yer verilmemiştir.
Engellilerin İletişim Hizmetlerinden Faydalanmasının Kolaylaştırılması için öncelikle Hükümetin bunun için ayrı bir fon oluşturulması gerekmektedir.
Oluşturulan fon ile Maliyeti karşılanabilir teknolojilere öncelik verilerek bilgi ve iletişim teknolojileri, yardımcı teknolojiler gibi engellilere yönelik yeni teknolojilerin araştırılması, geliştirilmesi, temini ve kullanılabilirliğini sağlamalıdır.
Yayınlarında işaret dilini kullanmayan Kosova’daki iki ulusal kanalın en kısa zamanda uygulamayı başlatması gerekiyor.
Kosova Televizyonu’nda diğer topluluklar da göz önünde bulundurularak farklı dillerdeki yayın ve haber bültenlerinde de uluslar arası işaret dili uygulaması başlatılmalıdır.
Kamu hizmeti veren kuruluşların internet siteleri dahil olmak üzere Kosova’da kullanılan diller dikkate alınarak engellilere yönelik de hizmet sunulmalıdır.
Görme engellilere yönelik bilgisayar kurslarının başlatılması gerekiyor.
Görme engellilere yönelik sesli anlatım hizmetleri başlatılmalıdır.
İşaret dili kursları yaygınlaştırılmalıdır.
Engellilerin resmi temaslarda işaret dillerini, Braille alfabesini, beden dilini ve tercih ettikleri diğer tüm erişilebilir iletişim araç ve biçimlerini kullanmalarının sağlanması gerekmektedir.
Engellilere yönelik eğitim programlarının arttırılması, toplumda farkındalık yaratmayı amaçlayan yayınlar hazırlanmalıdır.
En önemlisi ülkedeki engellileri yok saymamalıyız. Kosova’da engelliler izole bir hayat sürmektedirler. Engellilere yönelik yaşam koşulları oluşturulmamasından dolayı ülkede günlük hayatta engellilere çok fazla rastlayamazsınız. Toplum, engelliler konusunda bilinçlenmeden engellilerin de yaşamlarını kolaylaştıramayız. Bu önce devletin engellilere sunacağı imkanlardan ve ardından da toplumun bu konuda bilgilendirilmesinden geçer.
Ela Kasap
29.05.2014
